Suların nitrat kirliliğine karşı korunması

Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliğine Karşı Suların Korunması Yönetmeliği, 12/10/2025 tarih ve 33045 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmış olup, aynı başlığı taşıyan 18/2/2004 tarihli yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır.

Nitratın tanımı ve etkileri: Kimyasal bir madde olan nitrat; 1 azot ve 3 oksijen atomunun birleşmesiyle oluşan bir anyondur.

Hangi yapıda olursa olsun toprağa verilen azotlu gübrelerdeki azot, bitkiler tarafından ancak topraktaki mikro canlılar tarafından nitrata dönüştürüldükten sonra alınabilir.

Başka anlatımla bitkilerin temel azot kaynağı nitrattır.

Ancak nitrat, su ile çok kolay yıkanarak yer üstü ve yer altı sularına karışan bir maddedir.

Bir tonda 50 gram nitrat olan su, kirlenmiş sayılmaktadır.

Nitrat; yemek borusu, kolon, prostat ve mesane kanserine yol açabilen bir maddedir.

Mavi bebek hastalığı, ishal gibi hastalıklara da yol açabilir.

Hayvanlar ve çevre için de zararlıdır.

Ahır gübresi dahil azot içeren kimyasal gübreler, gübre ve silaj yığınlarından sızan sular nitrat içermektedir.

Yurdumuzda kullanılan toplam gübre miktarının yarısı azotlu gübrelerden oluşmaktadır.

Azotlu gübrelerin yarısı da bitkiler faydalanmadan yıkanarak kök bölgesinden uzaklaşmakta ve sulara karışmaktadır.

Marmara Denizi ve İzmir Körfezi’nde görülen müsilaj da tarımsal ve kentsel alanlardan denize taşınan azotlu ve fosforlu maddelerin fazlalığından kaynaklanmaktadır.

Bu yönetmelik tarımsal kaynaklı nitrat kirliliğini azaltma amacıyla çıkarılmıştır.

Yönetmelik ekinde verilen 131 sayfalık Çevre Dostu Tarımsal Uygulamalar adlı el kitabında tarımın bilimsel esasları ayrıntılı olarak açıklanmıştır (Bkz.1).

BAZI TANIMLAR Madde 4: Kirlenme: Tarımsal kaynaklı azot bileşiklerinin insan sağlığına, canlı kaynaklara, su ürünlerine, su ekosistemlerine ve suyun diğer meşru kullanımlarına zarar verecek şekilde, doğrudan veya dolaylı olarak suya boşaltımını veya karışmasını ifade eder.

Ötrofikasyon: Suların besin maddelerince özellikle azot ve/veya fosfor bileşiklerince; alg ve daha yüksek yapılı bitkilerin üremesini hızlandıracak, böylece sudaki canlıların dengesini bozacak ve su kalitesinde istenmeyen bozulmalara yol açacak şekilde zenginleşmesini ifade eder.

Nitrata hassas bölge: Tarımsal kaynaklı kirlilikten dolayı 50 mg/l’den fazla nitrat içeren veya gerekli tedbirler alınmazsa içerebilecek yer üstü ve yer altı suları ile ötrofik olduğu belirlenen veya gerekli tedbirler alınmazsa yakın gelecekte ötrofik hale gelebilecek tabi tatlı su göllerini, diğer tatlı su kaynaklarını, haliçler ve kıyı sularını etkileyen bölgeleri ifade eder.

Tarımsal işletme: Üretim faktörlerini kullanarak; bitkisel ve/veya hayvansal ve/veya su ürünlerinin üretimi için tarımsal faaliyet yapan veya söz konusu tarımsal faaliyete ilave olarak işleme, depolama, muhafaza ve pazarlamaya yönelik faaliyetlerde bulunan işletmeyi ifade eder.

UYGULANMA BİÇİMİ Nitrata hassas bölgelerde bütün tarım işletmelerinin yönetmelik hükümlerine uyma zorunluluğu vardır.

Diğer bölgelerde gönüllük esasına göre uyum gösterilmesi beklenir.

Bir kültür ırkı inek Büyükbaş Hayvan Birimi olarak kabul edilerek diğer hayvan nevilerini büyük baş hayvan birimine çevirecek bir liste düzenlenmiştir (Bkz.2).

Bir büyükbaş hayvan biriminin yılda 70 kg saf azot eşdeğeri atık oluşturacağı kabul edilmektedir.

Toplam hayvan varlığının yıllık saf azot üretiminin nitrata hassas bölgelerde bin 600 kilogramı, diğer bölgelerde 3 bin 500 kilogramı aşması halinde çevre dostu tarımsal uygulamaları tatbik etmesi zorunludur.

Gübreleme planlarının tarımsal işletme düzeyinde yapılarak kullanılan gübrelerin kaydının tutulması gerekmektedir.

Depolanmış hayvan gübresi ve silaj gibi bitki materyallerinden kaynaklanan sızıntı sularının, yüzey akışı ve yer altına sızma şeklinde sularda meydana getirebileceği kirliliği önlemeyi amaçlayan depolama yapılarının kapasitesi ve yapı özelliklerinin belirlenmesi ve uygulanması zorunludur.

Kimyasal ve hayvansal gübrelerin doğru uygulama miktarlarının belirlenerek, toprağa homojen bir şekilde dağılımının sağlanması, böylece topraktan yıkanarak suya karışacak miktarların kabul edilebilir düzeyde kalmasını sağlayacak yöntemler uygulanacaktır.

İzleyen yazıda Çevre Dostu Tarımsal Uygulamalar üzerinde durulacaktır. 1) https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2025/10/20251012-4-1.pdf 2) a.g.e, s.17