İtibar suikastının görünmeyen ekonomik maliyeti

Dr.

Batuhan MUMCUİtibar suikastı; bireylerin, şirketlerin veya kurumla­rın güvenilirliğini, doğru­lanmamış iddialar, bağlamın­dan koparılmış bilgiler ve ma­nipülatif söylemler aracılığıyla sistematik biçimde aşındırma­yı hedefleyen çok boyutlu bir süreçtir.

Bu süreç, çoğu zaman hukuki sonuçlar veya yargı ka­rarları beklenmeden yürütül­mekte; hedef alınan aktörün toplumsal, kurumsal ve ekono­mik meşruiyetini zedelemeyi amaçlamaktadır.Geleneksel yaklaşımlarda iti­bar suikastı daha çok etik, ile­tişimsel veya bireysel bir sorun alanı olarak ele alınırken, günü­müz ekonomik yapıları bu yaklaşımın yetersiz kal­dığını göstermektedir.

Zira modern ekonomi­lerde itibar; yalnızca algısal bir unsur değil, piyasa değerlerini, yatı­rım kararlarını ve sermaye tahsis süreçlerini doğrudan et­kileyen iktisadi bir değişken hâ­line gelmiştir.Finans literatürü, güven un­surunun ekonomik sistemler­de “örtük ama belirleyici” bir sermaye biçimi olduğunu orta­ya koymaktadır.

North (1990), kurumsal güvenin işlem mali­yetlerini düşürdüğünü ve piyasa etkinliğini artırdığını vurgular­ken; Shiller’in “anlatı ekonomi­si” yaklaşımı, piyasa aktörleri­nin verilerden önce hikâyelere ve an­latılara tepki ver­diğini göster­mektedir (Shil­ler, 2017).

Bu çerçevede, sosyal medya ve dijital platformlar üzerinden yayılan gerçek dışı veya çarpıtılmış anlatılar, eko­nomik karar alma süreçlerinde rasyonel beklentileri bozabil­mektedir.Dijitalleşme, algı ekonomisi ve piyasa davranışlarıDijitalleşme; bilgiye erişimi demokratikleştirirken, aynı za­manda dezenformasyonu dü­şük maliyetli ve yüksek etkili bir araç hâline getirmiştir.

Sos­yal medya algoritmaları, doğru­lanmamış içeriklerin hızla ya­yılmasına olanak tanımakta; bot hesaplar, anonim ağlar ve koor­dineli paylaşımlar yoluyla eko­nomik aktörler hedef alınabil­mektedir.Keynes’in beklentiler teori­sinde vurguladığı üzere, ekono­mik aktörlerin geleceğe ilişkin kararları yalnızca “nesnel bil­giye” değil, aynı zamanda “or­tak kanaatlere” ve hâkim algı­lara dayanır (Keynes, 1936).

Bu nedenle, itibar suikastı niteliği taşıyan içerikler; varlık değer­lerinden risk primlerine, kredi maliyetlerinden yatırım ertele­me kararlarına kadar geniş bir etki alanı yaratabilmektedir.Ampirik çalışmalar, algı şok­larının özellikle portföy yatı­rımları üzerinde kısa vadede güçlü fiyatlama etkileri yarattı­ğını ortaya koymaktadır.

Ulusla­rarası literatürde ‘duyarlılık (al­gı) kaynaklı sermaye hareket­leri’ (sentiment-driven flows) olarak tanımlanan bu süreç, ser­maye hareketlerinin yalnızca makroekonomik göstergelere değil, algılanan risklere de du­yarlı olduğunu göstermektedir (Stiglitz, 2000).Türkiye ekonomisi bağlamında itibarın stratejik önemiTürkiye ekonomisi; üretim kapasitesi, çeşitlenmiş sektör yapısı ve dinamik iç pazarıyla güçlü bir ekonomik zemine sa­hiptir.

Bununla birlikte küresel finansal entegrasyonun doğal bir sonucu olarak, algı kanalları üzerinden yayılan söylemler pi­yasa davranışlarını etkileyebil­mektedir.

Bu durum, ekonomik yapının zayıflığına değil; küre­sel finansal sistemde algı ve bek­lentilerin artan belirleyiciliğine işaret etmektedir.Türkiye’de zaman zaman gözlemlenen ani piyasa dalga­lanmalarının bir kısmı, temel ekonomik göstergelerde ani bozulmalar olmaksızın gerçek­leşebilmektedir.

Özellikle sos­yal medyada yayılan doğrulan­mamış iddiaların, takip eden kısa vadede sert finansal ha­reketlere yol açabiliyor ol­ması; anlatı temelli piyasa dav­ranışlarının bir sonucudur.Bu durum, Akerlof’un asimet­rik bilgi teorisiyle uyumludur.

Bilgi kirliliği arttıkça, yatırım­cılar ve ekonomik aktörler “iyi” ile “kötü” arasındaki ayrımı yap­makta zorlanmakta; bu da risk­ten kaçınma ve/veya gerçek ris­ki analiz etme davranışını güç­lendirmektedir (Akerlof, 1970).

Sonuç olarak, itibar suikastı ni­teliği taşıyan paylaşımlar, eko­nomik aktörlerin maliyetlerini artıran dolaylı bir vergi etkisi ya­ratabilmektedir.Türk hukuk sisteminde itiba­rın korunması, yalnızca bireysel haklar kapsamında değil; eko­nomik düzenin sağlıklı işleyişi açısından da önem taşımakta­dır.

Türk Ceza Kanunu’nun 216, 217/A ve 267. maddeleri; halkı yanıltıcı bilgiyi alenen yayma, piyasayı bozucu eylemler ve if­tira fiillerini düzenleyerek eko­nomik düzenin korunmasını amaçlamaktadır.Bu hukuki çerçeve, itibar sui­kastının yalnızca etik değil; ay­nı zamanda ekonomik güvenli­ği ilgilendiren bir hukuk devleti meselesi olduğunu ortaya koy­maktadır.

Gerçek dışı ve itibar zedeleyici paylaşımlar; yatırım­cı güvenini aşındırarak serma­ye tahsisinde verimsizliklere yol açabilmekte, kaynakların üret­ken alanlar yerine temkinli po­zisyonlara yönelmesine neden olabilmektedir.Güvenin ekonomik değeriGünümüz ekonomilerinde en pahalı varlık güvendir.

Güve­nin aşındığı bir ortamda piya­sa mekanizmaları sağlıklı çalış­maz; yatırım kararları ötelenir, finansman maliyetleri yükselir ve ekonomik potansiyelin açığa çıkması gecikir.

Bu nedenle iti­bar suikastı, ölçülmesi güç an­cak ekonomik etkileri son dere­ce somut olan bir maliyet üret­mektedir.Türkiye ekonomisinin uzun vadeli büyüme kapasitesi; yal­nızca makroekonomik gösterge­lerle değil, itibarın korunması ve algı temelli saldırılara karşı ku­rumsal dayanıklılığın güçlendi­rilmesiyle de yakından ilişkili­dir.

Bu çerçevede; ekonomik iti­barın stratejik bir varlık olarak ele alınması, kamu ve özel sek­törde hızlı, şeffaf ve doğrulana­bilir iletişim mekanizmalarının güçlendirilmesi, dijital dezen­formasyona karşı hukuki ve ku­rumsal kapasitenin artırılması, ekonomik güvenliği kapsayan bütüncül bir yaklaşımın benim­senmesi kritik politika alanları olarak öne çıkmaktadır.İtibar suikastı, bireysel ya da kurumsal bir tartışma başlığı ol­manın ötesinde; ekonomik ege­menlik, yatırım iklimi ve sürdü­rülebilir kalkınma ile doğrudan ilişkili yapısal bir meseledir.

Gö­rünmeyen maliyetlerin görünür sonuçlara dönüşmemesi için, algı ekonomisinin dinamikleri­ni ciddiyetle ele alan kurumsal bir refleks geliştirilmesi kaçınıl­mazdır.KaynakçaAkerlof, G.

A. (1970).

The Market for “Lemons”: Quality Uncertainty and the Market Mechanism.

The Quarterly Journal of Economics, 84(3), 488–500.Keynes, J.

M. (1936).

The Gene­ral Theory of Employment, Interest and Money.

London: Macmillan.North, D.

C. (1990).

Institutions, Institutional Change and Economic Performance.

Cambridge: Cambri­dge University Press.Shiller, R.

J. (2017).

Narrative Economics.American Economic Review, 107(4), 967–1004.Stiglitz, J.

E. (2000).

Capital Market Liberalization, Economic Growth, and Instability.

World De­velopment, 28(6), 1075–1086. rünmeyen