Diplomaside stratejik bir koordinatör nasıl olunur ?

“Al-tadbīr qabla al-taqdīr”Tedbir takdirden önce gelir.

Klasik istihbarat anlayışlarında, teşkilat başkanlarının görünmez olmaları, operasyonel odaklı kalmaları ve kurumsal sınırlar içinde hareket etmeleri beklenir.

Öte yandan diplomasi, geleneksel olarak görünürlük, temsil ve resmi müzakere ile ilişkilendirilir.

Türk İstihbarat Teşkilatı Başkanı İbrahim Kalın örneği, bu ikileme meydan okumaktadır.

Kalın'ın Türk istihbaratının başına atanması, sıradan bir bürokratik geçişi temsil etmemekte; aksine istihbarat liderliğinin operasyonel komutadan stratejik koordinasyona dönüştüğü kavramsal bir değişimi işaret etmektedir.

Aslında Sayın Kalın, istihbarat servislerinin yalnızca bilgi toplayan organlar olarak değil, resmi ve gayri resmi kanallar arasında faaliyet gösteren diplomatik koordinatörler olarak işlev gördüğü yeni bir istihbarat liderliği modelini somutlaştırmaktadır.

Bu rol ne tesadüfidir ne de tamamen kişiseldir; Türkiye'nin istihbaratı dış politikanın temel bir aracı olarak yeniden konumlandırmasını yansıtmaktadır.

İstihbarat ve diplomasi arasındaki giderek artan örtüşme sadece Türkiye'ye özgü değildir.

Ancak Türk örneğini diğerlerinden ayıran husus, bu örtüşmenin açıkça kurumsallaştırılmış olmasıdır.

Çağdaş uluslararası siyaset; parçalı çatışmalar, hibrit tehditler ve siyasi maliyet yaratmadan her zaman resmi diplomatik kanallar aracılığıyla yürütülemeyen müzakerelerle karakterizedir.

Kalın'ın geçmişi, onu bu çerçeve içinde benzersiz bir konuma yerleştirmektedir.

Öncelikle operasyonel saha çalışmalarıyla şekillenen geleneksel istihbarat şeflerinin aksine, Kalın kuruma uzun bir stratejik iletişim, anlatı inşası ve diplomatik arabuluculuk geçmişiyle girmektedir.

Bu durum, istihbaratın sadece bir güvenlik mekanizması olarak değil; siyasi liderlik, diplomatik aktörler ve uluslararası muhataplar arasında bir koordinasyon düğümü olarak çalışmasına olanak tanımaktadır.

Bu bağlamda, Kalın ile geleneksel istihbarat liderleri arasındaki en çarpıcı farklardan biri görünürlük meselesinde yatmaktadır.

Klasik istihbarat doktrini görünürlüğü bir zaaf (yük) olarak görür.

Oysa stratejik koordinasyon, operasyonların değil ama niyet ve anlatının seçici bir görünürlüğüne izin verir.

Kalın'ın siyaset felsefesi ve medeniyet söylemi üzerine entelektüel geçmişi bu yaklaşıma katkıda bulunmaktadır.

İstihbaratı yalnızca realist bir güç maksimizasyonu merceğinden görmek yerine, onun çerçevesi anlamı, algıyı ve meşruiyeti de dahil eder.

Bu durum istihbarat pratiğini zayıflatmaz; aksine diplomatik faydasını artırır.

Kontrollü kapalılık (neyin gizleneceğini ve neyin işaret edileceğini bilmek) kilit bir araç haline gelir.

Bu anlamda istihbarat diplomasisi, sırf gizlilik olsun diye yapılan bir gizlilik değil, belirsizliğin stratejik olarak yönetilmesiyle ilgilidir.

Türk İstihbarat Diplomasisinin Mantığı “Ars est celare Artem”Sanat, sanatı gizlemektir.Türk istihbarat diplomasisi, gelişigüzel bir uygulama veya makam sahiplerinin kişisel inisiyatifi olarak anlaşılmamalıdır.

Aksine bu, Türkiye'nin jeopolitik konumu, tehdit ortamı ve orta ölçekli güç statüsüyle şekillenen yapısal bir mantığı yansıtır.

Uzun süreli çatışmalar, devlet dışı aktörler ve değişken ittifaklar ile belirlenen bir bölgede faaliyet gösteren Türkiye; esneklik, inkar edilebilirlik ve hız sağlayan (geleneksel diplomasinin her zaman sağlayamadığı nitelikler) araçlara giderek daha fazla güvenmiştir.

Bu bağlamda istihbarat servisleri, yardımcı aktörler olmaktan çıkıp; arka kapı müzakerelerini, krizlerin yatıştırılmasını ve resmi diplomatik angajmanın erişemediği aktörlerle dolaylı iletişimi kolaylaştıran aktif diplomatik araçlara dönüşmüştür.

Dolayısıyla istihbarat diplomasisi, diplomasinin bir ikamesi olarak değil, onun operasyonel alanını genişleten bir mekanizma olarak ortaya çıkmaktadır.

Türk istihbarat diplomasisi, devlet idaresi (statecraft) uygulamasındaki daha geniş bir dönüşümü göstermektedir.

Belirsizlik, parçalanma ve gayri resmi güç ilişkileriyle karakterize edilen bir uluslararası sistemde, sessizce hareket edebilme yeteneği stratejik bir yetkinlik haline gelmiştir.

İbrahim Kalın'ın bu sistem içindeki rolü, istihbarat diplomasisinin kişiselleştirilmesini değil, profesyonelleşmesini yansıtmaktadır.

Sessiz bir profesyonel olarak işlevi görünürlük veya iddiada değil; koordinasyon, itidal ve zamanlamada yatar.

Bu manada Türk istihbarat diplomasisi diplomasiye meydan okumaz; diplomasinin yapamadığı yerlerde hareket ederek ve konuşmanın stratejik seçenekleri kapatacağı durumlarda sessiz kalarak diplomasinin imkanını korur.

İbrahim Kalın'ın Türk istihbaratı içindeki rolü, biyografik bir istisnacılıktan ziyade bu profesyonel mercek üzerinden analiz edilmelidir.

Daha önceki devlet görevlerindeki görünürlüğüne rağmen, istihbarat liderliğindeki konumu birçok yönden "sessiz profesyonel" arketipiyle örtüşmektedir.Kalın'ın entelektüel ve stratejik geçmişi, tepkiden ziyade öngörüye değer veren bir liderlik tarzına katkıda bulunmaktadır.

Sessiz profesyonel, krizlere gürültülü yanıtlar vermez; bunun yerine belirsizliği yöneterek ve gizli iletişim kanallarını sürdürerek gerilimin tırmanmasını önlemek için çalışır.

Bu anlamda Kalın, istihbarat profesyonelliği geleneğini terk etmez; sessizliği daha karmaşık bir diplomatik ortama uyarlayarak onu güçlendirir.

Dr.

Tuğba Koç