‘Kişiye en uygun tedaviyi, ilacı ya da terapiyi planlamada dijital ikizler kullanılacak’

Sağlık alanında genetik testlerden dijital ikizlere, yapay zekâ destekli teşhis sistemlerinden kişiselleştirilmiş tedavilere kadar pek çok yenilik konuşuluyor.

Çoğumuzun aklında aynı soru: Bu yenilikler hayatımıza nasıl dokunacak? 25-26 Ekim’de ‘Reshaping of Human Life-İnsan Yaşamını Yeniden Şekillendirmek’ temasıyla gerçekleşen The Future Healthcare İstanbul 2025 bu soruları gündemine aldı.

Etkinlikte yapay zekâ, longevity (uzun yaşam) ve kişiye özel sağlık uygulamaları gibi pek çok konu konuşuldu. ‘Yenilikçi Teknolojilerle Sağlıkta Dönüşüm ve Ötesi’ paneli en dikkat çeken başlıklardandı. “Dijital ikizimiz nasıl oluşacak, bize neler sağlayacak”, “İlaca bağlı yan etkiler ortadan kalkacak mı” gibi sorularımızı akademisyen ve Genomedis Biyoteknoloji’nin (biyoteknoloji araştırma ve geliştirme şirketi) kurucusu Dr.

Sevgi Salman Ünver, moleküler biyoloji ve genetik uzmanı, BIODECODE’un (biyoinformatik şirketi) kurucu ortağı Dr.

Burak Berber, girişimsel radyoloji ve meme radyolojisi uzmanı Prof.

Dr.

Mehmet Mahir Atasoy ve DoktorNow’un (dijital sağlık platformu) COO’su Barbaros Ünlü yanıtladı.DİJİTAL İKİZ‘Yaşamın bir parçası olacak’ Sağlıkta ‘dijital ikiz’ kişinin elde edilebilen tüm biyolojik bilgilerinin dijital entegrasyonuyla bir ‘simülasyonunun’ oluşturulması demek.

Dr.

Sevgi Salman Ünver “Giderek daha gerçeğine yakın bir dijital ikiz oluşturmak mümkün hale geliyor” diyor.- Statik yapılarda dijital ikizler kullanılmaya başladı.

Örneğin bir fabrikanın dijital ikizini kullanarak dünyanın başka bir yerinde tüm fonksiyonları, sistemleri yönetmek mümkün.

Canlı yapılar çok daha karmaşık ve dinamik olduğu için çok daha farklı açılardan biyolojik verinin alınması ve entegre edilmesi gerekiyor.- Yeni nesil omik teknolojilerle (biyolojik veri toplanması ve analizine yönelik teknolojiler) kişinin genetik bilgisinden epigenetik yapısına, mikrobiyomlarının çeşitlerinden protein profiline ve tüm metabolizmasındaki özelliklerine kadar çok katmanda biyolojik bilgisini alabildiğimiz testlerimiz var.

Görüntüleme teknolojileri ve sağlık verilerini her an alan giyilebilir cihazlar var.

Bu teknolojilerle giderek daha gerçeğine yakın bir dijital ikizi oluşturmak mümkün hale geliyor.- Sağlıkta kişiye özgü ve hassas tıp (kişinin biyolojik verisine dayalı, hedefe yönelik yeni tıp yaklaşımı) giderek önem kazanıyor.

Hastalıkları önlemekten hastalık durumunda en uygun tedaviyi, ilacı ya da terapiyi planlamaya kadar birçok konuda dijital ikizler kullanılacak.

Şu anda doku ya da organ bazında dijital ikizlerle tedavinin etkinliğini, doğru ilacın seçimini yapmak için çalışmalar var.

Dijital ikizler özellikle kişiye özgü ve hedefe yönelik ilaç geliştirilmesi konusunda çok büyük bir hızlandırıcı ve umut oluyor.

Yakında dünyanın bir ucundaki bir hekim sizi dijital ikiziniz üzerinden muayene yapabilecek, tanı koyabilecek ya da tedavi planlayacak.- Genetik alanındaki en büyük sıçrama ‘İnsan Genom Projesi’yle olmuştu.

Kişinin biyolojik algoritmasını elde edebiliyorduk ancak kitabın dilini bilemiyorduk.

Artık dilini büyük oranda anlayabilir hale geldik.

Şimdilerde biliyoruz ki, onkolojide artık kanser bir organ hastalığı değil, genetik bir hastalık.

Nerede, hangi mutasyon olduğu için kanser oluyor, o mutasyona özgü nasıl bir ilaç olmalı, bunları söyleyebiliyoruz.- Yıllardır hastalık iyileştirme temelli bir sağlık hizmeti var.

Sağlığı korumaya yönelik yeni teknolojiler sayesinde büyük hastane ortamlarının bir kısmı dijitalde olan ‘sağlıkhanelere’ dönüşeceğini düşünüyorum.GENETİK YAPIYA GÖRE DOĞRU İLAÇ, DOĞRU DOZ‘Veriler sağlık sistemlerine entegre edilmeli’ Moleküler biyoloji uzmanı Dr.

Burak Berber farmakogenetik (ilaç genetiği) testlerin kişiye özel tedavideki önemine dikkat çekiyor.- İlaca bağlı yan etkiler ya da ilaç etkisizliğinden kaynaklı sağlık sorunları en önemli konulardan.

Doğru ilaç ve doğru doz olmadığı sürece yapılan tüm tedaviler boşa gidiyor.

Oysa kişinin genetik yapısına göre en iyi metabolize edeceği ilacı ve dozu belirlemek artık oldukça kolay ve klinikte uygulanabilir durumda. - İki kişi aynı ilacı kullandığında karaciğer enzimlerini kodlayan genetik farklılığından dolayı daha yavaş ya da hızlı metabolize ediyor.

Bu durumda biri için tedavi edici olan, diğeri için toksik olabiliyor.

Özellikle psikiyatri, kardiyoloji, onkoloji gibi birçok alanda yaygın kullanılan ilaçların yüzde 30’a varan kişide toksik olması, hatta ölümcül etki yaratması söz konusu. - Bu riskleri azaltmanın yolu, genetik verilerin ulusal sağlık sistemlerine entegre edilmesinden geçiyor.

Her bireyin genetik verileri e-Nabız gibi sistemlere eklenmeli.

Doktor reçete yazarken sistem, gen varyantı uyarısı verebilmeli.

Bu hem hasta güvenliği hem sağlık ekonomisi açısından kritik.AMAÇ, ÖNLEM ALABİLMEK‘Sorulması gereken soru; hastalıkların neden geliştiği ve nasıl önlenebileceği’ Girişimsel radyoloji ve fonksiyonel tıp uzmanı Prof.

Dr.

Mehmet Mahir Atasoy: “Hastalık temelli değil, sağlık temelli bir döneme giriyoruz.”- Fonksiyonel tıbbın beş P’si olarak bilinen öngörücü (predictive), önleyici (preventive), kişiye özel (personalized), katılımcı (participatory) ve hassas (precision) tıp yaklaşımı giderek önem kazanıyor: Kişinin genetik, metabolik ve mikrobiyota analizleriyle hastalık risklerini belirlemek, hastalık başlamadan yönetmek ve tedavileri genetik yapıyla uyumlu hale getirmek sağlıkta geleceğin anahtarı olacak.

Amacımız, bireylerin biyolojik olarak zayıf halkalarını belirleyerek hastalık ortaya çıkmadan önce önlem alabilmek. - Klasik yaklaşım, ‘erken tanı hayat kurtarır’ anlayışıyla, hastalığı oluştuktan sonra erkenden fark etmeye dayanır.

Oysa asıl sorulması gereken soru, neden bu hastalıkların geliştiği ve bunların nasıl önlenebileceği.

Erken tanı elbette değerli, ancak ideal olan hastalığın hiç ortaya çıkmamasını sağlamak.- Genetik yapımızı 1.000 sayfalık bir kitap olarak düşünürsek, bu kitabın 999 sayfası tüm insanlarda ortak.

Genetik olarak yüzde 99,9 oranında benzeriz, ancak kalan yüzde 0,1’lik fark, ilaçlara verdiğimiz yanıtı, hastalıklara yatkınlığımızı ve metabolik süreçlerimizi belirleyen kritik bir etken.- Yapay zekâ destekli teşhis teknolojileri, meslek rollerini de dönüştürüyor.

Bugün bir radyolog olarak mesleğini kaybetmiş biriyim.

MR cihazı hem görüntüyü çekiyor hem raporunu oluşturabiliyor.AKILLI SİSTEMLER VE DİJİTAL SAĞLIK OKURYAZARLIĞI‘Erişimi hızlandırıyor’ DoktorNow COO’su Barbaros Ünlü, hız kazanan dijital sağlık dönüşümünü şöyle değerlendiriyor:- Pandemiyle birlikte çevrimiçi psikolog, diyetisyen, evde spor uygulamaları gibi hizmetler yaygınlaştı.

Dijital sağlık, sağlığa erişimi hızlandırıyor, hem hastaya hem doktora zaman kazandırıyor.

Artık giyilebilir teknolojiler, anlık şeker, tansiyon, insülin ve oksijen seviyesi gibi birçok yaşamsal parametreyi sürekli ölçen akıllı sistemler var.

Ancak bu noktada iki önemli engel söz konusu.

Bunlardan en önemlisi kültürel adaptasyon eksikliği.

Henüz bu teknolojileri tam olarak içselleştiremedik. - İkinci engele gelince...

Avrupa’da dijital sağlık okuryazarlığı yüzde 60’lara ulaşmışken Türkiye’de bu oran yalnızca yüzde 15.

Dijitalleşmede ilerliyoruz ama kullanım bilinci geride kalıyor.

Bu fark kapanmadan dijital sağlık tam anlamıyla fayda sağlayamaz.