Anayasa Mahkemesi öyle bir karar aldı ki... Kuruluş amacını bıraktı

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde 21 Mayıs 2025 tarihinde yapılan Hâkimler ve Savcılar Kurulu (HSK) üyeliği seçimlerinin iptali istemiyle başvuru yapmıştı.

CHP, başvurusunda Meclis Genel Kurulu’nda yapılan seçim işleminin “eylemli içtüzük değişikliği” niteliğinde olduğunu ve bu haliyle Anayasa’ya aykırılık taşıdığını öne sürmüştü.

Ayrıca, yürütülen seçim sürecinin denetime kapalı olduğu ve Meclis iradesine gölge düşürdüğü iddialarına da yer verilmişti.

Başvuruda, TBMM’nin HSK üyelerini seçerken Anayasa ve İçtüzük hükümlerinin dışına çıktığı, yapılan uygulamanın “de facto içtüzük değişikliği” niteliği taşıdığı ileri sürülmüş; bu nedenle 1450 sayılı Parlamento kararının iptali ve yürürlüğünün durdurulması talep edilmişti.AYM İPTAL İSTEMİNİ REDDETMİŞTİ: KARARIN GEREKÇESİ YAYIMLANDIAnayasa Mahkemesi, 22 Temmuz tarihinde CHP'nin Hâkimler ve Savcılar Kurulu (HSK) üyeliği seçimlerinin iptali için yaptığı başvuruyu reddetti. 5 üye seçiminin iptali istemine dair ilk incelemede AYM, 11'e karşı 4 oyla "görevsizlik" nedeniyle iptal isteminin reddine karar verdi.

Resmi Gazete'nin 10 Kasım'daki sayısında AYM'nin iptal isteminin ret kararının gerekçesi yayımlandı.Kararda, Anayasa'nın 148. maddesinin birinci fıkrasına göre AYM'nin, kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve TBMM İçtüzüğünün Anayasa'ya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetlediği belirtildi.

Anayasa'nın 85. maddesinde de yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına veya milletvekilliğinin düşürülmesine ilişkin TBMM kararlarının, denetime tabi kararlar olduğu ifade edildi."ANAYASA MAHKEMESİ'NİN GÖREV ALANI DIŞINDA"Anayasa'da belirtilenler dışındaki parlamento kararlarının Anayasa'ya uygunluk denetimine tabi tutulamadığı bildirilen kararda, şu ifadeler yer aldı: "Dava konusu TBMM kararı, TBMM'ye Anayasa'nın 159. maddesi kapsamında verilmiş HSK üyelerinden bir kısmının seçimi görevinin yerine getirilmesine ilişkin olup, söz konusu karar içeriği itibarıyla Meclis'in çalışma usul ve esaslarına yönelik herhangi bir düzenleme içermemektedir.

Bu itibarla dava konusu TBMM kararıyla Meclis'in çalışma usul ve esaslarına yönelik İçtüzük değişikliği veya düzenlemesi niteliğinde bir kuralın veya uygulamanın öngörülmediği gözetildiğinde anılan kararın Anayasa'ya uygunluk denetiminin Anayasa Mahkemesinin görev alanının dışında kaldığı sonucuna ulaşılmıştır.

Açıklanan nedenlerle dava konusu TBMM kararına ilişkin iptal talebinin görevsizlik nedeniyle reddi gerekir.""ANAYASAL DÜZEN AÇISINDAN KRİTİK BİR KIRILMA"Karara dair Avukat Tolga Şirin, "Bir hukukçu olarak çok tehlikeli bir gelişmeye dikkat çekme gereği duyuyorum" diyerek şu değerlendirmeyi yaptı:"Anayasa Mahkemesinin dün Resmî Gazete’de yayımlanan ve sessiz sedasız şekilde arada kaynayan kararı, anayasal düzen açısından kritik bir kırılmadır.

Mahkeme, “eylemli içtüzük değişikliği” konusundaki en ilerici içtihatlarından birinden vazgeçmiş bulunuyor.

Burada teknik ayrıntılarına girmek mümkün değil ama şunu herkes bilmelidir: Dünkü kararla birlikte, Türk anayasa hukuku tarihinde emsali görülmemiş bir denetimsizlik alanına kapı aralanmıştır.

Bundan sonra TBMM'deki çoğunluk, adını 'parlamento kararı' koyduğu işlemlerle -neredeyse her şeyi- yapabilir.

Ve hiçbir mahkeme bu işlemlere dokunamaz.

OHÂL KHK'larını adeta anayasa hükmünde kararname kılan bu sorunlu yaklaşım, şimdi olağan zamana teşmil edilmiş bulunuyor.

İnanılmaz bir keyfîlik dönemindeyiz.

Hukuk camiasının umursamazlığı de en az kararın kendisi kadar ürkütücü."ANAYASA MAHKEMESİ NEDEN KURULDUİlk kez 1961 Anayasası ile kurulan ve 1962'de kabul edilen Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi (AYM), Türkiye'de anayasal denetimi yürüten en yüksek yargı organıdır.

Kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasaya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetler ve bireysel başvuruları karara bağlar.

Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından inceler ve denetler.

Görevleri, Türkiye Anayasası'nın 148. ve 153. maddeleri arasında belirtilmiştir.Anayasa Mahkemesi, çeşitli görevleri üstlenir, örneğin kanunların Anayasa'ya uygunluğunu denetler, Yasama Meclisi üyelerinin işlemlerini denetler, Yüce Divan görevi yapar, siyasi partileri denetler ve bazı idari görevleri yerine getirir.

Bu görevler, Anayasa Mahkemesi'ni diğer yargı organlarından ayırır ve ona özgü kılar.

Anayasa Mahkemesi, Anayasa Yargısı Fonksiyonu'nu yerine getirirken diğer yargı organlarının işlevlerinden farklı bir rol üstlenir.

Anayasa Mahkemesi'nin işlevi, genellikle soyut hukuki meseleleri çözmek, yani hukuki ilkeleri objektif olarak açıklamak ve devletin özgürlüklere dayalı demokratik düzenini koruma görevini üstlenmek şeklinde özetlenebilir.

Ayrıca, Anayasa Mahkemesi, kanunları denetlerken kanun koyucunun siyasi görüşünü ve tutumunu hukuki açıdan da değerlendirmek durumundadır.

Ancak bu, Anayasa Mahkemesi'nin kanunları değiştirme yetkisine sahip olduğu anlamına gelmez, yalnızca kanunları Anayasa'ya uygun hale getirmek amacıyla iptal edebilir.KURULUŞ DÖNEMİ (1961 ANAYASASI)Anayasa Mahkemesi ilk kez 1961 Anayasası ile kurulmuştur.

Anayasa Mahkemesinin kuruluşu, görev ve yetkileri, yargılama ve çalışma usulü ile kararlarının niteliği 1961 Anayasası'nın 145 ila 152. maddelerinde düzenlenmiş; buna bağlı olarak 44 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ise 22/4/1962 tarihinde kabul edilmiştir.Anayasa Mahkemesine kurulduğu bu ilk dönemde; kanunların ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İç tüzüklerinin Anayasa'ya "şekil ve esas" bakımından uygunluğunu denetleme görevinin yanı sıra, görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Anayasa'da sayılan kişileri Yüce Divan sıfatıyla yargılamak, siyasi partilerin kapatılması hakkındaki davalara bakmak, siyasi partilerin gelir kaynakları ile giderlerine ilişkin hesapları incelemek ve Anayasa ile verilen diğer görevleri yerine getirmekle de yetkili kılınmıştır.1961 Anayasası'nda 1971’de gerçekleştirilen değişiklikle kanun hükmünde kararnameleri şekil ve esas bakımından, anayasa değişikliklerini ise Anayasa'da gösterilen şekil şartları bakımından denetleme görevi verilerek Anayasa Mahkemesinin görev alanı belirgin hale getirilmiştir.1982 ANAYASASI DÖNEMİAnayasa Mahkemesi, 1982 Anayasasında 146 ila 153. maddeler arasında düzenlemiştir. 1982 Anayasası döneminde Anayasa Mahkemesine ilişkin ilk kanuni düzenleme, 10/11/1983 tarih ve 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun ile yapılmıştır.1982 Anayasasında Anayasa Mahkemesine, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasa'ya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetleme; Anayasa değişikliklerini ise sadece sınırlı sayıdaki şekil eksiklikleri yönünden inceleme ve bunların yanı sıra Anayasa'da sayılan bazı kişileri görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılama ve siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara bakma görevi de verilmiştir.2010 ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ SONRASI DÖNEMAnayasanın 146 ila 149. maddelerinde değişiklik getiren 7/5/2010 tarih ve 5982 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun'un 12 Eylül 2010 tarihinde yapılan halk oylamasıyla kabul edilmesiyle birlikte Anayasa Mahkemesinin kuruluşu, görev ve yetkileri yeniden düzenlenmiştir.

Bu Anayasa değişikliğinin ardından kabul edilen 30/3/2011 tarih ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ile de Anayasa Mahkemesinin çalışma usul ve esasları yeniden belirlenmiştir.Bu değişiklik ile üye sayısı on yediye çıkartılan Anayasa Mahkemesinin, iki bölüm ve genel kurul halinde çalışması benimsenmiş; Mahkemeye mevcut görevlerinin yanı sıra bireysel başvuruları karara bağlama ve bireysel başvuruların kabul edilebilirlik incelemesini yapmak üzere komisyonlar oluşturmasına imkân tanınmıştır.Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davaları ile Yüce Divan sıfatıyla yürütülecek yargılamalara Genel Kurulca bakılmakta, bireysel başvurular ise bölümlerce karara bağlanmaktadır.Ayrıca yapılan Anayasa değişikliği ile Anayasa Mahkemesine, Yüce Divan sıfatıyla, "görevleriyle ilgili suçlardan" dolayı Cumhurbaşkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askerî Yargıtay, Askeriî Yüksek İdare Mahkemesi Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini yargılama görevine ilave olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı, Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları ve Jandarma Genel Komutanını yargılama görevi de verilmiştir.2017 ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ SONRASI DÖNEMAnayasa'nın bazı maddelerinde değişiklik getiren 21/1/2017 tarih ve 6771 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un kabul edilmesiyle birlikte Anayasa Mahkemesinin kuruluşu, görev ve yetkileri yeniden düzenlenmiştir.

Bu Anayasa değişikliğinin ardından 30/3/2011 tarih ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’da da değişiklik yapılarak Anayasa Mahkemesinin kuruluşu ile usul ve esasları yeniden belirlenmiştir.6771 sayılı Kanunla yapılan değişiklikle "Kanun Hükmünde Kararname" kavramı kaldırılmış; Cumhurbaşkanına, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri çıkarma yetkisi verilmiştir.

Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin şekil ve esas bakımından Anayasa’ya aykırılığı iddialarını inceleme yetkisi ve görevi de Anayasa Mahkemesine verilmiştir.6771 sayılı Kanunla Anayasada yapılan değişiklikle Başbakanlık kaldırılmış ve Anayasa Mahkemesine iptal davası açabilecek olanlar da değişmiştir.

Buna göre, Kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün veya bunların belirli madde ve hükümlerinin şekil ve esas bakımından Anayasa’ya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesinde iptal davası açabilme hakkı; Cumhurbaşkanına, Türkiye Büyük Millet Meclisinde en fazla üyeye sahip iki siyasi parti grubuna ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az beşte biri tutarındaki üyelere aittir.Bu değişiklikle ayrıca, Cumhurbaşkanı Yardımcılığı kurulmuş; Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ibaresinden “Yüksek” kelimesi çıkarılmış; Askerî Yargıtay ile Askerî Yüksek İdare Mahkemesi kaldırılmıştır.

Askerî Yargıtay ile Askerî Yüksek İdare Mahkemesinden seçilen üyelerin görev sürelerinin sona ermesinden sonra anılan Mahkemelerden yeni üye seçilmeyecektir.

Bu değişikliklerle beraber Anayasa Mahkemesinin Yüce Divan sıfatıyla yargılayabileceği kişiler de değişmiştir.

Buna göre Anayasa Mahkemesi; Cumhurbaşkanını, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanını, Cumhurbaşkanı yardımcılarını, bakanları, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Hâkimler ve Savcılar Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılamaktadır.

Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları da görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divanda yargılanmaktadır.

Anayasa Mahkemesinin Jandarma Genel Komutanını yargılama yetkisi ise kaldırılmıştır.Odatv.com