Yangın sönse bile duman tüter

Ekonomide bazı dönemler vardır… Fiyatlar bir kez yükseldi mi artık geri dönmez; maliyetler düşse, döviz sakinleşse bile, piyasa “alışkanlıkla” zam üretmeye devam eder…İşte buna “yapışkan enflasyon” diyoruz… Peki bu yapışkanlığı yaratan kim?..

Kötü niyetli şirketler mi?..Devlet mi?..

Vatandaş mı?..Aslında hiçbiri tek başına suçlu değil...

Bu, ekonominin psikolojisi, reel şartlarının birbirine dolanmasıyla ortaya çıkan bir sonuç…***Beklentiler bozulduğunda ekonomi gerçeği değil, korkuyu ve endişeyi fiyatlar… Ekonomide en güçlü silah ne faizdir ne kur…Ekonomide en güçlü belirleyici beklentilerdir…Vatandaş “fiyatlar yine artacak” dediği anda: üretici daha ürün çıkmadan zam yapar…Esnaf maliyet artmasa bile “yarını düşünerek” fiyat yükseltir…Çalışan, kaybını telafi etmek için yüksek zam ister…Bu noktadan sonra ekonomi, kendi kendine enflasyon üretmeye başlar...Yani yangın sönse bile duman tütmeye devam eder...Virüs gibi sisteme yerleşirTürkiye gibi enerjiyi dövizle alan ülkelerde kur, akaryakıt ve vergi artışları, fiyatların genlerine işlemeye başlar… Maliyet sürekli artıyorsa, fiyatın düşmesi neredeyse imkansızdır…Hatta bir süre sonra maliyet artmasa bile fiyatlar yine artar çünkü işletme artık: “Yüksek maliyetler çağında yaşadığını” varsayar…Merkez Bankası’nın mesajı inandırıcı değilse, ekonomi yönetiminin gelecek plânı belirsizse, açıklanan enflasyon rakamlarıyla sokak gerçekliği örtüşmüyorsa, bir refleks ortaya çıkar:“Ben tedbirimi alayım…”.Bu refleks, enflasyonu kendi kendine çoğaltır zira kimse uzun vadeli plân yapamaz; herkes “bugünü kurtarma” fiyatlaması yapar...***Ücret–fiyat sarmalı devreye girer… Ücret artınca, işletme bu artışı maliyete yazar… Bu durumda ürünün fiyatı fiyat yükselir… Fiyat yükselince çalışan yeni zam ister… Bu çark kırılmadıkça enflasyon aşağı gelmez çünkü enflasyon, tıpkı bir virüs gibi, sisteme “kalıcı” olarak yerleşmiştir… Enflasyon çözülebilirTürkiye’de birçok sektörde fiyat belirleyen 3–5 büyük şirket vardır…Rekabet güçlü olmadığı için fiyatlar aşağı inmez, ama yukarı çıkması çok kolaydır...Devlet denetimi ve rekabet hukuku güçlü değilse, bu şirketler birbirlerini izleyerek zam kararı alır ve enflasyonun yapışkanlığını pekiştirir…Ve canlarım: Ekonomi yüksek fiyat rejimine alışır…***Bugün Türkiye’nin yaşadığı en büyük sorun şudur: Enflasyon sadece ekonomik bir sonuç olmaktan çıkmış, bir davranış modeline dönüşmüştür… Yani vatandaş, işletme, üretici, memur, esnaf herkes, aynı soruyu soruyor: “yarın ne olur?..” İşte bu soru cevapsız kaldığı sürece enflasyon kolay kolay çözülmez çünkü enflasyon yapışkanlığının temelinde, belirsizlikle beslenen bir güven krizi yatar...Ekonomide güven sağlanırsa… Maliyetler denetlenebilir hâle gelirse… Kur istikrara kavuşursa ve rekabet güçlendirilirse: Enflasyon çözülebilir… Aksi hâlde aynen şimdi olduğu gibi: Fiyatlar düşmez, sadece artış hızı yavaşlar...